پرسش :
آيا خداوند شيطان را شيطان آفريد؟ چرا شيطان را خنّاس ميگويند؟
پاسخ :
1. دربارة قسمت اول پرسش اولاً بايد گفت: كلمه شيطان از ماده (شطن) گرفته و (شياطين) به معناي خبيث و پست آمده است و شيطان به موجودي سركش و متمرد اطلاق ميشود، اعم از انسان و يا جن و يا جنبدگان ديگر، بايد توجه داشت كه شيطان اسم عام است يعني اسم براي جنس موجودات شرير است، اما ابليس اسم خاص است كه اسم براي يك موجودي خاص است كه آدم (ابوالبشر) را فريب داد و هم اكنون با لشكر خود در كمين فرزندان آدم است و همواره تلاش ميكند تا آنها همانند پدرشان آدم فريب دهد.[1]
ثانياً: دربارة شيطان (ابليس) بحثهاي متعدد و مختلفي در ميان صاحب نظران مطرح است اما در اين جا به طور خلاصه اشاره ميشود كه برخي بر آناند كه خداوند شيطان را شيطان نيافريد، به اين دليل كه سالها همنشين فرشتگان و بر فطرت پاك بود، ولي بعد از آزادي خود سوء استفاده كرد و بناي طغيان و سركشي گذارد، پس او در آغاز پاك آفريده شد و انحرافش بر اثر خواست خودش بوده است.[2] و بنابر اين ديدگاه گفته شده است كه هرگز خداوند از همان اول موجودي به عنوان شيطان با داشتن ماهيت پليد شيطاني نيافريده است بلكه خداوند موجودي قابل تكامل آفريده و آن را در گذرگاه هستي هدايت كرده است اين خود موجود است كه راه خود را منحرف ساخته و خويشتن را ساقط كرده است، همچنان كه خداوند، فرعون را با صفت فرعوني، نرون را با صفت نروني، ابن ملجم را به صفت خود او خلق نكرده است بلكه خداوند انسان آفريده است كه شايستگي رشد و اعتلاي انساني را دارا بودهاند اما آنها خودشان با ميل و اختيار خويش، راه انحرافي را برگزيده و عنوان فرعوني، نروني، ابن ملجمي پيدا نمودهاند و اين مسئله اشكالي را بر نظام آفرينش پديد نميآورد مثلاً فرض كنيد پنبه بودن يك ماده براي ما مطلوب است، اگر اين پنبه آتش بگيرد و بسوزد سوختة اين پنبه را ميتوانيم در جلوگيري از جريان خون يك جراحت به كار ببريم، آفرينش موجودات شيطاني نيز چنين است كه نسبت به كل نظام آفرينش خيراند اما نسبت به برخي ديگر شر هستند شيطان (ابليس) نيز ازاين قاعده بيرون نيست، زيرا بر اساس احاديث معتبر و مضمون بعضي از آيات قرآني، ابليس قرنهاي متمادي پس از خلقتش مشغول تسبيح و تقديس خداوندي بوده است، اگر ماهيت او پليد بوده است، اشتغال به تسبيح و تقديس پيدا نميكرد و اگر ذات او فضيلت و كمال بوده است، انحراف و پليدي بعداً براي او پديد آمده است.[3] برابر اين نظريه معلوم ميشود كه شيطان همانند موجودات ديگر با فطرت توحيدي آفريده شده و پليد و ناپاك و صفت شيطاني نداشته است اما بر اثر تكبرش در برابر خداوند و سجده نكردن به فرمان الهي بر انسان كامل، گرفتار عجب، تكبر و خودبزرگبيني گرديد و پليد و منحرف شد.
نكتة اخلاقي اين جريان آن است كه شيطان با يك نافرماني و تكبر در برابر دستور خداوند براي ابد شقي شد و از درگاه خداوند رانده شد و رحمت الهي شامل او نميشود، پس بايد انسان مواظب باشد كه به طور عمد و آگاهانه از دستور خداوند سرپيچي نكند و در برابر احكام الهي نافرماني ننمايد وگرنه همانند شيطان از رحمت خداوند رانده خواهد شد.
2. دربارة قسمت دوم سؤال بايد گفت: كلمة (خنّاس) صيغه مبالغه از ماده (خنوس) به معناي جمع شدن و عقب رفتن است، اين به خاطر آن است كه شياطين هنگامي كه نام خداوند برده ميشود عقبنشيني ميكنند و از آن جا كه اين امر غالباً با پنهان شدن توأم است اين واژه به معناي (اختفاء) نيز آمده است، اصولاً شياطين برنامههاي خود را با مخفيكاري ميآميزند و گاه چنان در گوش جان انسان ميدمند كه انسان باور ميكند فكر، فكر خود او است، واز درون جانش جوشيده و همين باعث اغوا و گمراهي او ميشود، كار شيطان تزيين است و مخفي كردن باطل در لعابي از حق، دروغ در پوستهاي از راست، و گناه در لباس عبادت و گمراهي در پوشش هدايت، خلاصه هم خودشان مخفي هستند و هم برنامههايشان پنهان است و اين هشداري است به همة رهروان راه حق كه منتظر نباشند شياطين را در چهره و قيافه اصلي ببينند يا برنامههايشان را در شكل انحرافي مشاهده كنند هرگز چنين نيست آنها وسواس خناسياند و كارشان حقه و دروغ و نيرنگ و رياكاري و ظاهرسازي و مخفي كردن حق است.[4]
نكتة ديگر در اين كه وسوسهگر خناس تنها شيطان (ابليس) نيست بلكه همه جنود ابليس خناس هستند، زيرا خناس تنها در ميان يك گروه و در يك قشر و لباس نيستند در ميان جن و انس پراكندهاند و در هر لباس و هر جماعتي يافت ميشوند بايد مراقب همة‌آنها بود و بايد از شر همة آنها به خدا پناه برد، دوستان ناباب، همنشينيهاي منحرف، نويسندگان و گويندگان، طاغوتيان مكتبهاي الحادي و التقاطي ظاهر فريب، وسايل ارتباط جمعي وسوسهگر همه اينها در مفهوم گسترده (وسواس خناس) داخلاند كه انسان بايد از شر آنها به خدا پناه ببرد.
و بالاخره دربارة خطر (خنّاس) جالب و آموزنده است كه اين جريان بازگو شود، در حديث پُر معني و تكان دهندهاي از امام صادق رسيده كه ذيل اين آيه: والذين اذا فعلوا فاحشةً او ظلموا انفسهم ذكروا الله فاستغفروا لذنوبهم)[5] يعني كساني كه هرگاه كار بدي انجام دهند يا به خويشتن ستم كنند خدا را ياد ميآورند و براي گناهانشان استغفار ميكنند. فرمود: وقتي اين آيه نازل شد ابليس بالاي كوهي در مكه رفت و با صداي بلند فرياد كشيد و سران لشكرش را جمع كرد، گفتند چه شده است كه ما را فراخواندهاي؟ ابليس گفت اين آيه كه نازل شده پشت ما را ميلرزاند و سبب نجات بشر ميشود، چه كسي ميتواند با آن مقابله كند؟ يكي از شياطين بزرگ گفت من ميتوانم و نقشهام چنين و چنان است. ابليس طرح او را نپسنديد، ديگري برخاست و طرح داد باز قبول نشد و بالاخره يكي از شياطين به نام (وسواس خناس) برخواست و گفت: من از عهدة‌آن برميآيم ابليس گفت از چه راه؟ (خناس) گفت: آنها را با وعدهها و آرزوها سرگرم ميكنم تا آلودة گناه شوند، و هنگامي كه گناه كردند توبه را از يادشان ميبرم. ابليس به (خناس) گفت: تو ميتواني از عهدة اين كار برآيي و نقشة تو دقيق است و اين مأموريت تا دامنة قيامت به خناس سپرده شد.[6]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. صدرالمتألهين، مفاتيح الغيب، ج 1، المشهد العاشر، ص 259، نشر مؤسسة التاريخ العربي ، بيروت، 1419 ق.
2. ناصر مكارم، تفسير نمونه، ج 27، ص 476، نشر دارالكتب الاسلاميه، تهران.
3. علامه طباطبايي، الميزان، مجلدات، 8، 12، 13، 9، 7، 14، 17. نشر مؤسسة اسماعيليان، قم، سال 1412 ق.
4. محمد تقي جعفري، شرح و تفسير مثنوي، ج 1، نشر حيدري تهران.
منبع:http://www.andisheqom.com
چرا شیطان رانده شد ؟